Tekst: Laura Jansma

Met SamenStarten volgt de jeugdgezondheidszorg (JGZ) vanaf de geboorte hoe het met kind gaat. “Tijdens de intake en bij het acht-wekenconsult nemen we veel ruimte voor het gesprek met de ouders. We bespreken vijf domeinen: het welbevinden van het kind, het welbevinden en de competentie van de ouder, de rol van de partner, sociale steun en omstandigheden en gebeurtenissen die invloed hebben op het gezin. Deze domeinen zijn onderdeel van ons dossier en komen dus ook bij latere consulten terug.”

“Met SamenStarten voerden wij als JGZ ineens een veel diepgaander gesprek met ouders. Dat was best spannend: hoe reageren ouders daarop? Een training, gericht op gespreksvoering en de samenwerking met andere zorgpartijen, hielp ons hiermee goed op weg. Eerder zag ik tijdens huisbezoeken ook wel dingen die me soms zorgen baarden, maar daar kon ik niet altijd woorden aan geven. Door SamenStarten bespreek je dit wel en leg je ook meteen uit waarom. Ik merkte al snel dat de meeste ouders daar begrip voor hebben. Het verraste me hoeveel ze me vertelden!”

Goede onderbouwing

“Goede onderbouwing is dus wel belangrijk, want anders zeggen mensen ‘waarom is dit allemaal, wat ga je ermee doen’ of ‘waar bemoeien jullie je mee?’ Ik leg dus eerst goed uit dat we de gezinsomstandigheden met ouders bespreken, omdat die alle invloed hebben op de sociaal-emotionele ontwikkeling van het kind: op hoe het met het kind gaat. En dat we vervolgens samen ook kunnen bekijken welke hulp eventueel gewenst is. Ik pas mijn woordkeuze aan, aan wie ik tegenover me heb. Voel ik achterdocht? Dan zeg ik dat we deze vragen bij iedereen stellen en niet omdat we denken dat er iets mis is of vanuit vooroordelen. Het helpt als mensen begrijpen dat het onderdeel is van hoe we werken.”

Vertrouwen opbouwen

“Doordat je gerichte vragen aan ouders stelt, vertellen ze je meer. Maar dit hangt wel af van hoe je dit doet. Je kunt het niet als een vragenlijstje afvinken. Je moet het in delen doen en je kunt het niet forceren. Als er familie bij is, kun je soms niet alles bespreekbaar maken. Dat voel je zelf aan. Je groeit daarin en je moet als professional ook niet bang zijn om niet in één keer alles eruit te kunnen halen. Het heeft soms tijd nodig totdat ouders voelen: Ik vertel het niet alleen, ze helpen me er ook mee. Wat hebben mensen nodig om de ouder te zijn die ze willen zijn? Dat is onze insteek, daarover laten we ouders door de tijd heen nadenken. En we normaliseren: het ouderschap en opvoeden is voor alle ouders soms moeilijk, en dat mag ook.”

Beladen onderwerpen

“We vragen ouders bijvoorbeeld hoe ze hun eigen jeugd hebben ervaren, en hoe de relatie met hun partner is. Dat kunnen beladen onderwerpen zijn, maar zelf ervaar ik dit niet zo. Het is juist interessant om daar een weg in te vinden en te kijken wat mensen willen delen. Als ouders me vertellen dat ze het zelf moeilijk hebben gehad als kind, dat hun thuissituatie onveilig was, dan is die openheid juist zo positief. Ze willen het zelf graag anders doen, maar dat is soms toch best lastig, al wil je het nog zo graag. Belangrijk is dus dat wij dat begrijpen en dat ze dit bespreekbaar kunnen maken. Als ze vragen hebben of op enig moment worstelen met het ouderschap, zijn we er graag voor ze.”  

“Om financiële situatie te bespreken, zeg ik bijvoorbeeld: dit is een dure tijd, we horen van veel mensen dat het lastig is om de eindjes aan elkaar te knopen. Hoe is dat bij jullie? Is er financiële stress, dan praten we vervolgens over welke mogelijkheden er zijn. Er is een speciale winkel waar je terecht kan. Je kunt via maatschappelijk werk kijken of er potjes zijn. Aanstaande ouders kunnen een babystartpakket aanvragen. Vaak zie je dan opluchting bij mensen. ‘Bedankt dat je ons daarbij zo helpt.’”

Ouders pakken de regie

“Deze manier van werken bracht een verdieping in ons contact met ouders. Er komen dingen naar boven waarmee we vaak wat kunnen. Mensen voelen zich daardoor gehoord, begrepen, gesteund en staan meer open voor het accepteren van hulp. Doordat we tijdens de contactmomenten de onderwerpen van de vijf domeinen bespreken, gaan ouders zelf ook steeds beter zien dat al deze factoren een rol spelen in de opvoeding. Ze realiseren zich daardoor eerder dat ze iets moeten in bepaalde situaties. Het spoort ze aan om vragen te stellen en op bepaalde vlakken actie te ondernemen. Ouders durven meer de regie te pakken.”  

Spin in het web

Ons doel is vroegtijdig signaleren om risico’s in te schatten en problemen voor te zijn. SamenStarten helpt om deze kerntaak uit te voeren en de beste hulp in te zetten. Dit doen we door samen met ouders te zoeken naar: wat kan je netwerk en wat heb je nodig aan extra ondersteuning? Is iemand erg onzeker en is er behoefte aan meer ondersteuning vanuit de JGZ? Dan hebben wij een kort lijntje met de coördinatoren van VoorZorg of Stevig Ouderschap en eventueel kunnen we deze interventies inzetten. Ook kunnen we afstemmen met andere ketenpartners, zoals bijvoorbeeld maatschappelijk werk. Wij kennen de sociale kaart, de gezinnen hebben daar profijt van. De lijnen zijn kort en we kunnen, altijd in overeenstemming met de ouders, hulp inschakelen.”

“In sommige gemeenten zijn er knooppunten Kansrijke Start, waarin we samen met ouders en andere samenwerkingspartners bekijken welke mogelijkheden er zijn om het gezin die hulp te bieden die passend is. Zo’n knooppunt-overleg kan bijvoorbeeld draaien om de problemen van een gezin op het gebied van wonen en financiën, of het richt zich meer op hechting en opvoedingsondersteuning. Met deze knooppunten zijn we nog in beginfase, maar het gebeurt al wel.”

Tips

Voor professionals die het lastig vinden om kwetsbare omstandigheden bij ouders aan te kaarten heeft Linda Wijnen deze tips:  

• Wees niet bang, mensen vinden het vaak gewoon heel prettig om dingen met je te delen.
• Houd je doel en de mogelijkheden die je ouders kunt bieden voor ogen en leg dit ook meteen uit.
• Kijk goed wat binnen je taken ligt en welke expertise je eventueel extra kunt betrekken om ouders te ondersteunen.
• Laat zien dat je er bent als professional, maar ook als medemens. Het wordt erg gewaardeerd als je op een prettige en gelijkwaardige manier het gesprek voert. Mensen mogen ook best zien dat iets je raakt, of dat je de antwoorden niet altijd paraat hebt.
• De JGZ is sparringpartner en kan altijd meedenken over welke weg in te zetten voor een gezin. Professionals kunnen ons altijd een casus voorleggen. En met toestemming van het gezin kun je ons ook betrekken bij het gesprek met ouders.

Meer informatie over SamenStarten

Kijk op ncj.nl/samenstarten

De voordelen

Uit ervaringen en onderzoek blijkt dat SamenStarten kan leiden tot:

• Een verbeterde consultvoering, zowel inhoudelijk als op het gebied van gespreksvaardigheden
• Een verbeterde aansluiting bij de behoefte van de ouders
• Vaker en eerder kunnen identificeren van de risico’s voor psychosociale problemen bij jonge kinderen
• Monitoring van de ontwikkeling van het jonge kind door middel van het stapsgewijze volgsysteem
• Snellere toeleiding naar passende ondersteuning voor het gezin
• Een verbeterde samenwerking met de partners binnen het brede jeugddomein

Wil je weten welke gemeenten en JGZ-organisaties SamenStarten aanbieden? Ga naar www.ncj.nl/samenstarten/landelijke-dekking